حرم امام رضا (ع)

حرم امام رضا (ع) یکی از مشهورترین جاذبه های گردشگری مشهد و ایران است. سالانه میلیون‌ها نفر زائر از ایران و جهان برای زیارت شاه خراسان روانه مشهد می‌شوند. حرم علی ابن موسی الرضا (ع) در طول تاریخ بارها و بارها دچار تغییر و توسعه قرار گرفته است. نکته قابل‌توجه اینکه طبق روایت‌‌های تاریخی ایشان شخصا در سفر به مرو، محل حرم رضوی را مشخص کرده‌اند. در ادامه‌ی این مقاله از خاتم توریست به تاریخچه و معرفی بخش‌های حرم امام رضا (ع) می‌پردازیم. 

حرم مقدس امام رضا (ع) از مهم‌ترین  جاهای دیدنی خراسان رضوی  به شمار می‌آید و در میان دوستداران و زائران آن حضرت به نام‌ها و القاب مختلفی معروف است: حرم رضوی، حرم مطهر، ارض اقدس، مرقد منور / ملکوتی / مطهر، قلب عالم، بارگاه ملکوتی، قبله‌ی آمال، آستان ملائک پاسبان رضوی، مرقد شریف و بارگاه منور رضوی فقط چند نمونه از این نام‌ها هستند.

گفتنی است به کل مجموعه‌ای که حرم مطهر رضوی و متعلقات آن مانند کتابخانه‌ها و موزه‌ها را در بر می‌گیرد، آستان قدس رضوی گفته می‌شود و استفاده از نام‌هایی چون روضه‌ی رضویه / مقدسه / منوره نیز در رسانه‌ها رواج دارد. روضه در اصل به معنی باغ و بوستان است و محل دفن پیکر پاک آقا علی ابن موسی الرضا (ع) در حرم مطهر را به این نام می‌خوانند. مضجع شریف نیز نامی است که به مرقد مطهر ایشان اطلاق می‌شود. 

زائران و مهمانان امام رضا (ع)

بر اساس اعلام تولیت آستان قدس رضوی، این حرم مطهر سالانه ۳۰ میلیون زائر ایرانی و غیرایرانی دارد. عراقی‌ها، بیشترین تعداد را در میان زائران غیرایرانی به خود اختصاص داده‌اند؛ شمار این عده به‌قدری زیاد است که یکی از رواق‌های حرم را به اجرای برنامه‌های مخصوص برای آن‌ها اختصاص داده‌اند.

در مناسبت‌های خاص، تعداد زائران حرم مطهر رضوی ۲۰ الی ۲۵ درصد دیگر نیز افزایش می‌یابد. برای اسکان زائران، علاوه بر هتل‌ها و اقامتگاه‌های بخش خصوصی، آستان قدس رضوی نیز اماکنی را آماده کرده است. مجموعه‌ی زائرسرای رضوی با ۶ بلوک اقامتی شامل رستوران و نمازخانه با گنجایش ۶۰۰ نفر و نیز، سه هاستل و درمجموع در زمینی به مساحت ۳۵ هکتار در ابتدای شهر طرق مشغول پذیرش زائران است. مجموعه‌ی دیگری نیز در انتهای بلوار چمن مشغول فعالیت است. یک شهرک زائر و یک زائرسرای دیگر هم توسط آستان قدس رضوی در فاصله‌ی دو کیلومتری حرم در دست ساخت است.

مهمان‌سرای حضرت در ضلع شمالی بست شیخ حر عاملی و صحن غدیر قرار دارد که از زائران و حتی مجاوران آن حضرت پذیرایی می‌کند. هنگام ظهر این بست پر می‌شود از زائرانی که برای تبرک غذای حضرت صف‌هایی طولانی بسته‌اند. قدمت این مهمان‌سرا به دوران صفویه بازمی‌گردد که در آن زمان به نام مطبخ معموره معروف بود و بخش‌های متنوعی داشت و وظیفه‌ی این مهمان‌سرا از دیرباز تهیه‌ی غذا برای مجاورین نیازمند و زائرانی بود که به زیارت آن حضرت می‌آمدند. 

سایر بخش ها و امکانات حرم امام رضا (ع)

• موزه‌ها:

  موزه مرکزی: موزه‌ مرکزی حرم مطهر رضوی در چهار طبقه مجموعه‌ی عظیمی از آثار ارزشمند و متنوعی را در خود جای داده است. گنجینه‌ی تمبر و اسکناس در طبقه‌ی زیرین، گنجینه‌ی تاریخ مشهد و گنیجینه‌ی سکه و مدال در طبقه‌ی همکف، گنجینه‌ی صدف، حلزون و نرم‌تنان دریایی و گنجینه‌ی هنرهای تجسمی در طبقه‌ی اول و گنجینه‌‌های نجوم و ساعت، سلاح و ظروف در طبقه‌ی دوم موزه قرار دارد. این موزه از صحن کوثر قابل دسترسی است.

  • گنجینه‌ی نفایس: این موزه در دو طبقه در ضلع جنوب شرقی حرم مطهر واقع شده است. طبقه‌ی اول آن شامل گنجینه‌ی قرآن است که در حال حاضر، ۷۹ قرآن نفیس و ارزشمند شامل آثار منسوب به امام علی، امام حسن مجتبی، امام حسین، امام زین‌العابدین و امام رضا (علیهم السلام) را به نمایش گذاشته است. هدایای مقام معظم رهبری و هدایای استاد محمود فرشچیان نیز در این موزه هستند. این گنجینه از صحن کوثر قابل دسترسی است.

  • موزه‌ی فرش: اولین گنجینه‌ی تخصصی فرش و منسوجات ابتدا در ساختمان گنجینه‌ی قرآن و نفایس مشغول به کار شد و سپس در سال ۱۳۹۰ به ساختمان فعلی آن در صحن کوثر منتقل شد. هم‌اکنون حدود ۱۰۰ تخته قالی و قالیچه‌ی نفیس با ارزش تاریخی و هنری که قدمت برخی از آن‌ها تا دوران صفویه نیز بازمی‌گردد، در این موزه به نمایش گذاشته شده است.

  • موزه‌ی مردم‌شناسی: موزه‌ی مردم‌شناسی در کنار مقبره‌ی امیر ملک‌شاه در ضلع جنوب غربی حرم مطهر رضوی قرار داد. این ساختمان در گذشته گرمابه‌ای بوده که از طریق وقف در زمان حکومت شاه عباس صفوی به حرم واگذار شد و پس از بازسازی در سال ۱۳۸۵، به موزه تغییر کاربری داد. علاوه بر اشیاي به نمایش گذاشته شده در موزه، ساختمان حمام نیز ارزش زیادی دارد. این موزه از طریق صحن جامع رضوی قابل دسترسی است.

  • بنیاد پژوهش‌های اسلامی

  • دانشگاه علوم اسلامی رضوی

  • دارالشفاء امام رضا (ع) واقع در ضلع جنوبی دوربرگردان خیابان شیرازی (ورودی شیخ طوسی) مجهز به تجهیزات کامل پزشکی و بخش‌هایی مانند اورژانس، رادیولوژی، آزمایشگاه، داروخانه‌ی شبانه‌روزی و کلینیک‌های تخصصی است.

  • کتابخانه‌ی مرکزی آستان قدس رضوی یکی از عجایب حرم امام رضا (ع) به شمار می‌آید. این کتابخانه‌ی غنی با بیش از ۷ میلیون مراجعه‌کننده یکی از فعال‌ترین کتابخانه‌های ایران به شمار می‌آید. قدمت برخی از کتاب‌ها و اسنادی که در این کتابخانه نگهداری می‌شود، به ۱۲ قرن پیش برمی‌گردد. این کتاب‌خانه در ضلع شمالی بست شیخ طوسی قرار دارد.

  • کتابخانه‌ی مسجد گوهرشاد در سال ۱۳۳۲ در جوار مسجد گوهرشاد تاسیس شد و مدیریت آن اکنون آستان قدس رضوی واگذار شده است. این کتابخانه با وسعت ۱۲۰۰ متر مربع در بست شیخ بهایی قرار دارد و به‌عنوان کتابخانه‌ی تخصصی اهل بیت (علیهم‌ السلام) یکی از مراکز مهم در زمینه‌ی نشر فرهنگ اسلامی است.

• سه گورستان به نام‌های بهشت ثامن الائمه‌ی ۱، ۲ و ۳

• برای رفاه حال سالمندان، کودکان، بیماران و افراد دارای هرگونه مشکل حرکتی چند دستگاه زائربر برقی در ورودی باب‌الجواد و ورودی باب‌الرضا، از قبل از نماز صبح تا بعد از نماز مغرب به زائران خدمات‌رسانی می‌کنند. همچنین، در اکثر ورودی‌های حرم مطهر، واحدهایی به‌صورت شبانه‌روزی برای در اختیار گذاشتن صندلی چرخ‌دار نزد زائران سالمند و دارای مشکلات حرکتی فعالیت می‌کنند.

• پارکینگ‌های حرم

• سرویس‌های بهداشتی و وضوخانه‌ها که در اغلب ورودی‌های حرم واقع شده‌اند.

• مرکز نمایشگاه‌ها و همایش‌های آستان قدس رضوی در ورودی باب‌الجواد

• نمایشگاه‌ها و فروشگاه‌های کتاب و محصولات فرهنگی در ورودی باب الجواد، شیخ حر عاملی، شیخ طبرسی، شیخ طوسی. در این فروشگاه‌ها می‌توان علاوه بر محصولات فرهنگی، اجناسی چون فیروزه حرم امام رضا (ع) را نیز خریداری کرد.

پرسش‌های متداول